केंद्रीय दक्षता विभाग (Central Vigilance Commission of India)
- सरकारी संस्थांच्या दक्षता विभागातील अधिकाऱ्यांच्या बदली आणि पोस्टिंग संदर्भातील मार्गदर्शक सूचनांमध्ये केंद्रीय दक्षता आयोगाने बदल केला आहे.
- आयोगाने या अधिकाऱ्यांचा कार्यकाळ एकाच ठिकाणी तीन वर्षांपर्यंत प्रतिबंधित केला आहे.
सुधारित मार्गदर्शक सूचना
- कनिष्ठ स्तरावरील कर्मचाऱ्यांसह दक्षता विभागातील कर्मचाऱ्यांचा कार्यकाळ तीन वर्षांसाठीच मर्यादित असावा.
- कर्मचारी पोस्टिंगच्या वेगळ्या ठिकाणी असल्यास हा कार्यकाळ तीन वर्षांपेक्षा अधिक काळासाठी वाढविला जाऊ शकतो.
- पाच वर्षांपेक्षा अधिक काळ एकाच ठिकाणी दक्षता विभागात काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यास बदलीसाठी प्रथम प्राधान्य देण्यात येईल.
- बदल्यांच्या पहिल्या टप्प्यात किमान 10 टक्के कर्मचाऱ्यांना कोणतीही सवलत न देता क्रमाने हलविले जाते.
- जर एखादा कर्मचारी एकाच ठिकाणी तीन वर्षांपासून सेवा बजावत असेल तर त्याच्या एकत्रित काळात सहा वर्षांसाठी मर्यादित राहील याची खात्री करण्यासाठी सत्याच्या पुढील पोस्टिंगच्या ठिकाणी कामकाज कमी केले जाईल.
- हा पहिला टप्पा 3 मे पर्यंत पूर्ण करण्यात यावा.
- दक्षता युनिटमधून कर्मचाऱ्याची बदली झाल्यानंतर त्या ठिकाणी पदभर्ती करताना पुन्हा कोणाचा विचार करण्यापूर्वी तीन वर्षांचा सक्तीचा कूलिंग ऑफ कालावधी असेल.
गरज
- अशा संवेदनशील पदांवर अनावश्यक दीर्घकाळ एकाच ठिकाणी राहण्यामुळे अनावश्यक तक्रारी किंवा आरोप वगळता इतर निहित स्वारस्ये विकसित होऊ शकतात.
- पारदर्शकता, वस्तुनिष्ठता आणि दृष्टीकोन यांत एकसमानता आणणे.
केंद्रीय दक्षता आयोग
- कोणत्याही कार्यकारी प्राधिकरणाच्या हस्तक्षेपापासून मुक्त असलेली सर्वोच्च संस्था.
- केंद्र सरकारच्या संघटनांतील विविध अधिकाऱ्यांना दक्षता कामाचे नियोजन, प्रत्यक्ष अंमलबजावणी, देखरेख व सुधारणा या संबंधित सल्ला देणारी संस्था
स्थापना
- भ्रष्टाचार रोखण्याच्या संदर्भात नेमलेल्या संथानम समितीच्या (1962-64) शिफारसीने 1964 मध्ये स्थापना.
मुख्यालय
- दिल्ली
दर्जा
- सप्टेंबर 2003 मध्ये वैधानिक दर्जा
- 2004 मध्ये भ्रष्टाचार किंवा पदाच्या दुरुपयोगाचा आरोप प्रकट करण्यासाठी आणि योग्य उपाययोजना सुचविण्यासाठी सरकारने आयोगास नियुक्त सभा म्हणून अधिकार.
- दिवाणी न्यायालयाचे सर्व अधिकार
संरचना
- अ. केंद्रीय दक्षता आयुक्त – श्री. संजय कोठारी
- ब. जास्तीत जास्त दोन दक्षता आयुक्त – श्री. सुरेश पटेल
- पहिले केंद्रीय दक्षता आयुक्त – श्री. नित्तूर श्रीनिवास राव
नियुक्ती
- त्रिस्तरीय नियुक्ती समितीच्या शिफारसींनुसार राष्ट्रपतींच्या सही शिक्क्यानिशी आदेश काढून.
नियुक्ती समितीचे सदस्य
अ. पंतप्रधान (अध्यक्ष)
ब. केंद्रीय गृहमंत्री
क. लोकसभेतील विरोधी पक्षनेता
कार्यकाळ
- 4 वर्षे किंवा वयाची 65 वर्षे पूर्ण यांपैकी जे अगोदर पूर्ण होईल तोपर्यंत.
- कार्यकाळ संपल्यानंतर केंद्र किंवा राज्य सरकारच्या नोकरीसाठी पात्र नसतात.
पदच्युती
- दिवाळखोर, गुन्ह्यात अपराधी, शारीरिक व मानसिकरीत्या दुर्बल, कार्यकालामध्ये इतरत्र वेतनावर पद स्वीकारल्यास तसेच त्याचे आर्थिक व इतरत्र हितसंबंधांमुळे कार्यालयीन कामावर विपरित परिणाम होण्याच्या कारणास्तव राष्ट्रपती काढू शकतात.
- तसेच गैरवर्तन किंवा अक्षमता या कारणास्तव सर्वोच्च न्यायालयाच्या चोकशीअंती राष्ट्रपती त्याला पदच्युत करू शकतात.
- राष्ट्रपतींना लेखी राजीनामा देऊन ते पदावरून दूर होऊ शकतात.
कार्ये
- भ्रष्टाचार प्रतिबंधक कायदा, 1988 अनुसार अपराध केल्याच्या आरोपाच्या तपासाबाबत केंद्रीय अन्वेषण विभागाचा भाग असलेल्या दिल्ली विशेष पोलिस आस्थापनेच्या कामकाजावर देखरेख करणे.
- भ्रष्टाचार आणि पदाचा गैरवापर केल्याच्या तक्रारीची चौकशी करून योग्य कारवाईची शिफारस करणे.
- पुढील संस्था किंवा व्यक्ती केंद्रीय दक्षता आयोगाकडे जाऊ शकतात. केंद्र सरकार, लोकपाल आणि
- आपल्या कामकाजाबाबत अहवाल राष्ट्रपतीला सादर करतात व राष्ट्रपती हा अहवाल संसदेच्या दोन्ही सभागृहांसमोर मांडतात.
- केवळ संसदेला जबाबदार.
दक्षता जागृती सप्ताह
- केंद्रीय दक्षता आयोगातर्फे दरवर्षी 1999 पासून हा सप्ताह साजरा केला जातो.
- भारताचे बिस्मार्क सरदार वल्लभभाई पटेल यांच्या जन्मदिनानिमित्त हा सप्ताह ऑक्टोबरच्या शेवटच्या आठवड्यात साजरा केला जातो.
उद्दिष्ट
- भ्रष्टाचार निर्मूलन व अखंडतेस चालना देणे.
थीम 2020
- सतर्क भारत, समृद्ध भारत